جنگ اخیر غزه بار دیگر مسئله فلسطین را در مرکز توجه جهان قرار داده است. در کنار بحران انسانی، اکنون پرسش اصلی آن است که آینده سیاسی غزه و کل فلسطین چه شکلی خواهد داشت و هر بازیگر منطقه‌ای یا بین‌المللی چه طرحی برای آن دارد. بررسی این طرح‌ها نشان می‌دهد که آینده سیاسی فلسطین به‌شدت وابسته به تعامل نیروهای مختلف، نتایج میدان نبرد، مواضع بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای، و توانایی فلسطینیان برای ارائه رهبری واحد بستگی دارد. سناریوهای محتمل را می‌توان در چند محور اصلی خلاصه کرد:
نخستین پیش نشست همایش بین‌المللی فلسطین، عدالت و نظم بین‌المللی با عنوان: «جنگ غزه و آینده سیاسی فلسطین» در تاریخ دوازدهم شهریورماه 1404 در مرکز پژوهش‌های مجلس برگزار شد. در ذیل مهمترین نکات مطرح شده در جلسه به صورت خلاصه ارايه می گردد.
مقدمه:
جنگ اخیر غزه بار دیگر مسئله فلسطین را در مرکز توجه جهان قرار داده است. در کنار بحران انسانی، اکنون پرسش اصلی آن است که آینده سیاسی غزه و کل فلسطین چه شکلی خواهد داشت و هر بازیگر منطقه‌ای یا بین‌المللی چه طرحی برای آن دارد. بررسی این طرح‌ها نشان می‌دهد که آینده سیاسی فلسطین به‌شدت وابسته به تعامل نیروهای مختلف، نتایج میدان نبرد، مواضع بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای، و توانایی فلسطینیان برای ارائه رهبری واحد بستگی دارد. سناریوهای محتمل را می‌توان در چند محور اصلی خلاصه کرد:
۱- سناریوی محتمل: تثبیت بن‌بست و ادامه وضعیت موجود
این محتمل‌ترین سناریو در کوتاه‌مدت است. در این حالت، رژیم صهیونیستی کنترل امنیتی غزه را حفظ می‌کند اما از پذیرش مسئولیت اداری آن سرباز می‌زند. غزه به منطقه‌ای ویران و غیرقابل سکونت تبدیل می‌شود و کرانه باختری نیز شاهد تشدید شهرکسازی‌ها و ناامنی و اشغال کامل خواهد بود. در این سناریو، آرمان تشکیل یک کشور فلسطینی مستقل به حاشیه رانده شده و چرخه خشونت و رنج انسانی ادامه خواهد یافت. این سناریو با واقعیت موجود در میدان تطابق بیشتری دارد و مطلوب رژیم‌صهیونیستی خواهد بود. در ذیل این سناریو رژیم صهیونیستی با هویت زدایی و سیاست زدایی از آرمان فلسطین، سعی خواهد کرد که دامنه تخریب خود را بیشتر کرده و با سرزمین زدایی، آینده تشکیل کشور مستقل فلسطینی را به صورت تدریجی از بین ببرد.
2- سناریوی میانی: اداره موقت بین‌المللی یا منطقه‌ای
برای جلوگیری از هرج و مرج کامل، یک نیروی بین‌المللی یا ائتلافی از کشورهای عربی (شاید تحت نظر سازمان ملل) مسئولیت اداره موقت، بازسازی و ایجاد نهادهای امنیتی در غزه را بر عهده می‌گیرند. هدف این دولت موقت، آماده کردن شرایط برای انتقال قدرت به یک نهاد فلسطینی قانونی در آینده است. موفقیت این سناریو منوط به توافق بین‌المللی گسترده و یافتن بازیگری است که حاضر باشد مسئولیت امنیتی این منطقه بی‌ثبات را بپذیرد. در این سناریو نقش کشورهایی نیز امارات متحده عربی و مصر برجسته تر از بقیه بازیگران خواهد بود.
۳- سناریوی مورد نظر غرب و اعراب: بازگشت تشکیلات خودگردان فلسطین
این سناریو پیش‌بینی می‌کند که تشکیلات خودگردان فلسطین به رهبری محمود عباس یا جانشین‌های محتمل او (حسین الشیخ، ماجد فرج، مروان برغوثی، محمد دهلان) با حمایت بین‌المللی و مالی کشورهای عربی، اداره غزه را بار دیگر به دست گیرد. این امر مستلزم ایجاد یک دولت موقت تکنوکرات، بازسازی غزه و برگزاری انتخابات برای ایجاد یک حکومت واحد فلسطینی است. بزرگ‌ترین موانع در این راه، بی‌اعتباری تشکیلات خودگردان نزد افکار عمومی فلسطین، اختلاف میان کشورهای عربی در میزان حمایت از حماس یا تشکیلات خودگردان و مخالفت شدید کابینه کنونی رژیم صهیونیستی با این طرح است.
۴- سناریوی خوشبینانه: احیای غیرمنتظره فرآیند صلح
فجایع این جنگ می‌تواند آنقدر بزرگ باشد که جامعه بین‌الملل و طرفین درگیر را وادار به بازگشت به میز مذاکره برای یافتن یک راه‌حل دو دولتی (بر اساس مرزهای ۱۹۶۷) کند. تحقق این سناریو نیازمند تغییر ساختار سیاسی در کابینه رژیم صهیونیستی و تشکیل یک ائتلاف میانه‌رو، ظهور یک رهبری جدید و مشروع برای فلسطینیان، و ارائه تضمین‌های امنیتی و اقتصادی قوی از سوی جامعه بین‌الملل و کمک‌های اقتصادی از سوی کشورهای عربی است.
جمع‌بندی نهایی
به احتمال قوی، آینده تلفیقی از عناصر موجود در سناریوهای اول، دوم و سوم خواهد بود؛ یعنی یک دوره موقت آتش بس با مدیریت بین‌المللی که در نهایت به دلیل عدم وجود اراده سیاسی قاطع، به بن‌بست و تثبیت مجدد بی ثباتی و اشغال منجر خواهد شد. در این میان تعیین‌کننده‌ترین عامل، اراده رهبران سیاسی رژیم صهیونیستی برای پذیرش یک راه‌حل سیاسی و توانایی فلسطینیان برای ایجاد یک رهبری متحد است. بدون این دو، دورنمای روشنی برای صلح متصور نیست. اما با توجه به اراده کنونی رژیم صهیونیستی دال بر هویت زدایی و حتی سرزمین‌زدایی از آرمان فلسطین، به نظر می‌رسد از جانب صهیونیست‌ها هیچ گونه اراده‌ای برای پذیرش یک راه‌حل سیاسی وجود ندارد. از این روی در صورت تداوم روند کنونی آینده سیاسی فلسطین بیش از هر زمان دیگری مورد تهدید قرار خواهد گرفت و اگر اقدامی موثر در جهت تغییر بازی کنونی صورت نگیرد، آینده سیاسی فلسطین با بن بست جدی مواجه خواهد شد.
